Wat meer praten, meer doen in het huishouden, zich íéts verzorgder kleden… ja! Je kunt je liefje inderdaad veranderen (tot op zekere hoogte dan). Dit is je handleiding.

Enige tijd geleden legden onderzoekers van de State University of New York proefkoppels een aantal vragen voor, en wat bleek? Dat we de illusie koesteren dat onze partner een blauwdruk is van onszelf. Ongehinderd door het ontbreken van bewijs concluderen we dat we dezelfde eigenschappen, smaken en voorkeuren hebben. Bewijs van het tegendeel wordt opgewekt genegeerd. Logisch, vonden de onderzoekers. Zo’n roze-brilvisie is nodig om relaties overlevingskans te geven. Dit willen wij: een partner die zo veel mogelijk op ons lijkt. Echter, die illusie van gelijkgestemdheid brokkelt mettertijd af, tot je er niet meer omheen kunt: de ander heeft zijn eigen ideeën, behoeftes en wensen, en die stroken niet per se met de jouwe.
Dan is de veranderdrang geboren. We gaan er iets aan doen. Jij een gretige prater? IJverig probeer je hem, gesloten pot, het betere communiceren bij te brengen. Jijzelf een gezelschapsdier? Kom op schat, probeer je hem te overtuigen: doe iets aan je armzalige sociale leven.

Beetje onzeker zeker?
Tot zover één mogelijke verklaring van de behoefte om je partner te veranderen. Je kunt de zaak echter ook van de tegengestelde kant benaderen, die een stuk pijnlijker is voor ons ego. Iteke Weeda, deskundige op gebied van emancipatie en sociologie, stelt dat achter veranderdrang niet de blijheid met je eigen persoonlijkheid zit. Integendeel. Wij smeden een ideaalbeeld waar de ander aan moet voldoen, maar… vanuit onze eigen onzekerheid. Weeda: ‘In onze cultuur is het een vaste aanname dat een relatie je gelukkig moet maken. Dat is echter niet vanzelfsprekend. Er zijn culturen geweest waarin het gewoon een zakelijke verbintenis was. Maar voor ons moet een relatie alles zijn, en als je op je achttiende verliefd wordt, moet het zestig jaar gelukkig en wel doorgaan. Lukt dat niet, dan wordt de ander verantwoordelijk gehouden. Je denkt: als mijn partner zich maar gedroeg volgens het plaatje in mijn achterhoofd, werd ik eindelijk gelukkig. Maar wat je die ander eigenlijk vraagt, is de gaten op te vullen die jij binnen in jezelf hebt. Wat in onze cultuur onvoldoende wordt beseft, is dat de ander niet verantwoordelijk is voor jouw geluk, en vooral dat relaties helemaal niet dienen voor geluk. Dat jij op iemand verliefd wordt, betekent juist dat die persoon dingen bij jou raakt die anders moeten in jezélf. Zwakke plekken, pijnpunten.’

Yin, yang en veranderdrang
Veelgehoorde kreet: in een relatie is het altijd de vrouw die haar partner wil veranderen. Is dat nou echt zo? Iteke Weeda: ‘Man en vrouw vertegenwoordigen archetypische polen. De vrouw het yin, de man het yang. Je hebt allebei eigenschappen van beide polen, maar de basis is: yin staat voor het verbinden, voor het ‘wij’, voor de relatie en yang is het ik, het grenzen neerzetten, het presteren. Daarom zijn vrouwen globaal relatiegerichter. We praten er meer over met vriendinnen en als het ergens pijn doet, gaan we sleutelen. Ik kan me goed voorstellen dat vrouwen hun partner méér proberen te veranderen, omdat ze meer met de relatie bezig zijn.’ Maar er is goed nieuws, de toekomst ziet er volgens Weeda zonnig uit. Er is in onze tijd een toenemende waardering voor vrouwelijke eigenschappen. Bovendien heeft onderzoek uitgewezen dat mannen bij het ouder worden ‘vrouwelijker’, dus relatiegerichter worden… maar dat is dus niet per se waar je op moet wachten. Beter kun je zorgen dat je een beetje leuk om kunt gaan met de punten waarop je lief (nog?) niet te veranderen is. Dus, begin je bij jezelf.

Au!
Zwakke innerlijke plekken kunnen van alles zijn: onzekerheid, angst, frustratie… Kort en goed: we proberen onze partner te veranderen, maar kunnen beter bij onszelf beginnen. Daar zit iets in. Een bekende theorie is dat we in relaties onze jeugd overdoen. Jij probeert je achteloze man in een vat van liefdevolle aandacht te veranderen, omdat je vader je straal negeerde. Zou dat lukken, dan heb je alsnog de bevestiging dat je die ontbeerde aandacht tóch waard was. Maar de oorzaak zit toch niet altijd zo diep? Iets kleins en onschuldigs willen veranderen, zoals kleed- of praatgedrag, dát heeft toch niets met die ‘gaten’ te maken? Weeda: ‘Jawel. Als jij zulke dingen wilt veranderen, wil je eigenlijk dat je partner indruk maakt. Op jezelf, of op de buitenwereld. Dus toch een zwak plekje.’

Tot zover de theorie, nu de praktische kant van de zaak. Wat concreet te doen met onze veranderdrang? Relatietherapeute Tracey Cox is in Engeland een begrip vanwege haar praktische relatieadviezen. In haar tv- en radio-optredens, onder andere voor de BBC, zit ze zo ongeveer met schroevendraaier en beitel klaar om relaties ter plekke te repareren. Zij onderscheidt twee soorten vragen om verandering: redelijke en onredelijke. Tracey: ‘Stel, je wilt je partner vragen te veranderen. Maak dan eerst in gedachten deze zin af: “ik wil dit aan jou veranderen, want…” Als je niets weet te verzinnen wat lijkt op “ik denk dat het onze relatie ten goede zal komen”, dan is de vraag om verandering waarschijnlijk niet redelijk. Bijvoorbeeld: je wilt dat hij ophoudt op straat naar andere vrouwen te kijken. Dat is redelijk, want dat gedrag beschadigt je relatie. Ook als je wilt dat hij zich meer opent, dat hij meer communiceert, ben je erop gericht je relatie te verbeteren. Maar als je in alle eerlijkheid niets beters kunt verzinnen dan “ik wil dat je ambitieuzer wordt omdat ik eigenlijk in een grotere auto wil rijden”, dan weet je diep vanbinnen zelf wel dat je verkeerd bezig bent.’

Elkaar veranderen, kan dat eigenlijk wel?
In een boek van de geweldige, helaas te vroeg overleden Susan Jeffers stond de onvergetelijke uitspraak: je kunt een varken proberen te leren zingen, maar je verpest je tijd en verveelt het varken. Met andere woorden: je partner veranderen, kán dat eigenlijk? Tracey: ‘Een wezenlijke verandering bewerkstelligen is ongelooflijk moeilijk. Alleen op voorwaarde dat je partner het nut ervan inziet, erover wil praten én er energie in wil steken, heb je kans op resultaat. Stel, je gaat met hem om de tafel zitten en legt uit wat je anders wilt. Dan kan hij zeggen: “Ik begrijp wat je bedoelt, ik ga het proberen, help me maar.” Een heel andere zaak wordt het als hij zegt: “Ik heb hier eigenlijk geen zin in, sorry.” Of je partner zit je hologig aan te kijken, omdat het bericht gewoon niet aankomt. Wil hij niet veranderen, valt het muntje niet omdat jullie visie eenvoudigweg verschilt op dit punt of doet hij er niet enthousiast over, dan kun je het net zo goed opgeven. En gaat het om gedrag waar je echt niet mee kunt leven, zoals womanizen – vergeet het. Vergeet hém.’ Zelf ben ik inmiddels getrouwd, dus vanwege het ‘eeuwige trouw-aspect’ ben ik niet van plan mijn lief nog te vergeten. Maar ik heb wel zwaar moeten slikken toen ik besefte dat zijn Indiase achtergrond ervoor zorgt dat hij niet graag direct en rechtstreeks zegt waar het op staat. Dat is een ingebakken punt, mijn verzoek om directheid begrijpt hij net zo min als ik zijn verzoek om delicate omkleding van behoeftes snap, dus dat is een kwestie van accepteren van een onveranderlijk verschil. Dat is een proces en geen gemakkelijk proces, maar ik besef wel dat ik het inderdaad beter in mijzelf kan aan gaan dan dat varken te willen leren zingen (nee, ik bedoel niet mijn echtgenoot).

Wil je partner veranderen? Dan is succes dichtbij!
De prettige keerzijde van de boodschap dat verandering soms geen haalbare kaart is: kiest iemand wél bewust het pad naar verandering, dan is succes redelijk dichtbij. Er staat een week of zes voor om gedrag te veranderen, waarop nog minstens een maand of drie geworstel volgt. Maar daarna wordt het langzaamaan een tweede natuur.

Scheepje bouwen van luciferhoutjes
We kunnen dus een aantal dingen aan onze partner (proberen te) veranderen, maar met name voor vrouwen is er een valkuil. Het gevaar is dat we onze geliefde zien als een berg luciferhoutjes waar je een schip van kunt bouwen. Dat klopt helaas niet. Wat je ziet, is op grote lijnen praktisch altijd ongeveer wat je krijgt. Kijk en luister maar naar partners die jarenlang samen zijn. Acceptatie is een grotere succesfactor dan veranderpogingen. Alleen aan een selectief aantal voor jullie relatie levensbelangrijke onderdelen kun je schaven, en dan nog alleen als hij dat ook echt wil. En de rest is – nou ja, de rest.

Ja, ik wil (meer)
Vreemd genoeg lijkt het of wij moderne vrouwen veel meer veranderingen willen van onze man dan andersom. Tracey: ‘Mannen zijn eigenlijk vrij basic wezens, ze zijn redelijk snel tevreden. Hij wil gewoon een vriendin, zij wil dat hij 25 rollen tegelijk leert vervullen, van praatpaal tot automonteur. Wij vrouwen kunnen wandelende nachtmerries zijn voor een man. Kijk, je ontmoet iemand, dan weet je na een paar afspraakjes wel of hij je in grote lijnen bevalt zoals hij is. En dat is het moment waarop je zegt: dit is iets voor mij – of niet.’ Kortom, onze man is geen bouwpakket. Kijk wat je hebt of krijgt, neem je besluit en houd je daarbij. Afgezien dan van die paar dingen die je broodnodig vindt voor jullie relatie.

Hallo, hier zit ik!
Maar wat als je een goed gesprek hebt gehad, je dacht dat je verhaal aankwam – en drie maanden later heeft je lief nog niets gedaan met jouw vriendelijke en redelijke verzoek om verandering? Het kán zijn dat hij echt niet wil. Maar neem dat pas aan als hij het je echt heeft verteld. Anders moet je eens proberen het wat duidelijker te brengen: spel het! Want hoe graag wij ‘onze’ mannen ook net zo invoelend zouden willen hebben als onze vriendinnen, het is niet zo. Voor de gemiddelde sensitieve, aan-een-half-woord-genoeg-hebbende vrouw is een man op relatiegebied soms welhaast de bittere nulmeting op het gebied van meevoelendheid. Het is niet anders. Dus: uitspellen wat je wilt. Niet hopen dat ‘goh, wat jammer dat we niet vaker een weekendje weg gaan.…’ je de gewenste respons oplevert, maar zeggen: ‘Schat, ik wil komend weekend graag naar Brugge, zullen we vanmiddag iets boeken?’ Niet zeggen ‘Ik zou het leuk vinden als je wat meer zorg besteedt aan je kleren,’ maar: ‘Je doet me echt een lol als je die grijsgeel verwassen sweater met die gaten onder de oksels vanavond ritueel in de achtertuin verbrandt.’ Geef hem iets concreets. Ik noem dat altijd de ‘drie w’s en h’-benadering (wat, waar, wanneer en hoe). Leg hem iets voor waarin die drie w’s en de h zo exact mogelijk beantwoord worden. Dat levert resultaat op. Meer dan je denkt. Want hij wil nu en dan best iets veranderen. Echt.

Pas op voor verzuring
Je partner vragen om verandering heeft alleen kans op succes als je je hoedt voor deze valkuil: de zure benadering. Iteke Weeda: ‘Je wilt bijvoorbeeld meer liefde. Maar dat vraag je vanuit een gesloten hart, op een eisende, boze, gepijnigde manier. Dan krijg je er juist minder van, omdat de ander zich sluit. Je irriteert elkaar, graaft je steeds dieper omlaag in je relatie. Op den duur ontstaan op die manier zelfs relatiegroeven: je reageert altijd op dezelfde manier op dat éne aspect van elkaar. De beste kans op verandering heb je met een “open hart”. Stel, hij laat altijd zijn troep op de grond liggen. In plaats van erop los te tieren, zeg je: “Ik zou me lekkerder voelen als het hier wat opgeruimder was. Als je daar iets aan zou wilt doen, zou dat fijn zijn.” Die manier van vragen roept normaal gesproken geen verdediging op, maar bereidheid om te kijken of en hoe je aan elkaars wensen kunt voldoen. Sleutelwoord is acceptatie. Je accepteert dat je allebei pijnpunten hebt, allebei evenwicht zoekt tussen jou en die ander, en vooral ook binnen in jezelf. Dan aanvaard je meteen makkelijker wat níét goed gaat.’ Liefde voor jezelf en voor die ander, met fouten en al, en ijver om elkaar tegemoet te komen… zo moet alles toch goed komen?

Tracey Cox schreef onder andere de boeken Hot Love en Hot Sex, verschenen bij uitgeverij Areopagus.
Dit artikel is een bewerking van een artikel dat ik eerder schreef voor Cosmopolitan.