Slechte tijden in je leven – je zou ze liever overslaan. Ze brengen tranen, chaos, verwarring en soms zelfs wanhoop. Toch is in ellendige tijden wel degelijk iets positiefs te ontdekken.

Ik zat in een cafeetje te praten met een kennis. Hij vertelde me over de depressie waar hij mee worstelde, vroeg zich hardop af: ‘Waarom moet het leven zo moeilijk zijn? Ik zie er de zin niet van!’ Ik probeerde ertegen in te brengen dat volgens mijn ervaring achteraf dat zilveren randje aan de wolk zichtbaar wordt, bijvoorbeeld in de vorm van nieuwe inzichten. Hij reageerde met een wegwerpgebaar: ‘Sorry, maar in zulke redeneringen geloof ik niet. Leren moet toch ook zonder ellende kunnen? Wat kan überhaupt alle narigheid waard zijn?’ Ik liet het onderwerp rusten. Ik had de discussie aan kunnen gaan, maar we zaten op verschillende planeten. Niet omdat ik nooit slechte tijden heb gehad, maar wel omdat die periode voor mij weer (even) was afgesloten en ik vanaf mijn barkruk comfortabel terugkeek.

Er zit toch altijd wel iets goeds in
Als ik voor mezelf de balans opmaak, is mijn conclusie toch echt dat slechte tijden achteraf bezien altijd iets goeds in zich hadden. Kapotte relaties, ontslag, ziekte, financiële problemen: ze leidden tot inzichten, bewustwording, groei. Maar het goede van slechte tijden willen zien, lijkt niet gangbaar. Het is of we in onze cultuur pijnlijke omstandigheden zo veel mogelijk wegdrukken, de nadruk leggen op een soort plicht te genieten, en dat wat pijn doet verstoppen achter persoonlijke maskers, instant oplossingen, de muren van verpleeghuizen en begraafplaatsen. Het boeddhisme hanteert het prachtige spreekwoord dat een lotus juist in de modder groeit, ofwel: iets nieuws en moois ‘bloeit op’ uit een hoop troep. Daar hebben wij in onze westerse cultuur moeite mee. Wij poetsen het plaatje liever op. In plaats van te geloven in ongrijpbare zaken als voorbeschikking of een hoger plan eisen wij dat het leven maakbaar en controleerbaar is. Als er pijn is, proberen we die te bedekken, te maskeren, weg te redeneren. Maar natuurlijk verdwijnt de pijn daardoor niet. Integendeel.

Monique Velzeboer: “Ik realiseerde me wat ik nog wél kon”
Monique Velzeboer was topschaatsster, tot ze een dwarslaesie opliep. Nu is ze fotografe. Monique: ‘Tijdens een schaatstraining kwam ik ten val. In het ziekenhuis hoorde ik dat ik nooit meer kon schaatsen of lopen. Het was een zware tijd, maar de eerste paniek ging voorbij. Ik realiseerde me al snel wat ik nog wél kon. Schaatsen was mijn lust en leven, maar daar kwam, bijna vanzelf, fotografie voor in de plaats. Ik ben nu jaren verder. Mensen die mij ontmoeten, denken misschien: “O jee, een vrouw in een rolstoel,” maar ik ben er helemaal aan gewend. Mijn situatie is veranderd, maar niet slechter geworden. Ik kan me voorstellen dat andermans ongeluk, ziekte of handicap angst oproept. Volgens mij komt dat doordat je er geen ervaring mee hebt. Ik destijds ook niet. Het is natuurlijk niet leuk, maar evenmin verschrikkelijk. Als andermans situatie medelijden oproept, is het omdat je denkt dat je jezelf zielig zou vinden in die situatie. Dat is projectie. Je weet helemaal niet of dat zo zou zijn. Zo moeilijk is het ook weer niet om er iets van te maken. Ik ben erna weer minstens zo gelukkig geworden als ervoor. In mijn werk fotografeer ik regelmatig kinderen uit landen als Rwanda, met een handicap. Voor een kalender van het Liliane Fonds heb ik ze uitgebeeld in het beroep dat ze later wilden hebben: dokter, voetballer. Vroeger had ik die kinderen misschien zielig gevonden. Nu zie ik ze als mezelf: mensen met mogelijkheden, dromen.’

Vruchten plukken van slechte tijden
De Leeuwenhart Adviespraktijk begeleidt mensen in allerlei crisissituaties: persoonlijk, in werk, in relaties. Coach/psycholoog Bert Ruitenbeek: ‘Goede of slechte tijden bestaan eigenlijk niet, dat is een beeld. Veel mensen leven vanuit een verzameling beperkende ideeën over hoe zijzelf en de wereld in elkaar zitten. Een toneelstuk ervaar je anders als je erin speelt dan wanneer je in de zaal zit. Shakespeare zei al: ‘The world is but a stage.’ Je zit in een toneelstuk, voor jou is dat op dat moment de waarheid, maar kun je ook uit jezelf stappen en ernaar kijken? Volgens ons kan dat, zelfs als je aan de grond zit. Vrienden riepen eens tegen mij: “Gefeliciteerd, je bent ontslagen! Nu wordt het leuk!” Dan kan ik boos worden óf in de moeilijkheid een kans proberen te zien.’

Hoera, een kapotte relatie?
In een probleem een kans zien – is dat niet een brug te ver in moeilijke tijden? Ruitenbeek: ‘Dat is afhankelijk van je situatie. Sommige mensen die ik hier zie, zijn ingestort, krijgen nog geen been voor het andere. Dan roep ik niet meteen: “Nou mevrouw, wat een kans, die kapotte relatie!” In zo’n geval is het nodig eerst een basis terug te vinden van zelfzorg, eten, drinken, slapen en vooral: aandacht. Pas als je daarvan voorzien bent, en nieuwe energie krijgt, kun je overgaan naar bewustzijnsvergroting. En je moet het echt willen. Veel mensen slapen. Niet letterlijk, maar in de zin van halfbewustzijn: niet weten wat er aan de hand is in onszelf, in werk of relaties. In tegenstelling tot veel zogenoemde primitieve culturen, die via bijvoorbeeld rituelen ruimte maken voor slechte gebeurtenissen, zijn wij niet ingewijd in levenskunst. We doen maar. Hoe ga je om met tegenslag? Niet door jezelf te verdoven met alcohol of medicijnen. Slechte tijden zijn de tentamens in het leven. Er valt iets te ontdekken. En als je weet hoeveel huilen vanbinnen reinigt, hoeveel het heelt in je energiesysteem, zou ik zeggen: huil niet minder, maar meer!’

Een frisse blik van buitenaf kan helpen. Ruitenbeek: ‘Een onafhankelijke gesprekspartner kán een vriend of vriendin zijn, maar ook een therapeut of coach. Er moet oprechte aandacht zijn voor jouw situatie. Maar het is net zo nodig om te prikkelen, vragen te stellen als: wat kun je nog wél? En wat wil je nou echt? Die wereldbaan? Die vriendin? Geld? Tijd? Je mag jezelf en anderen best confronteren, maar altijd vanuit begrip. Ook voor jezelf. Aan de oordelen “goed” en “fout” heb je niets. Het gaat erom een nieuwe balans vinden.’

Gebroken glazen
Bert Ruitenbeek: ‘We hebben een diepgewortelde behoefte aan zekerheid, veiligheid. Ruzie, ontslag, scheiding: dat zijn zaken die die basis schijnbaar aantasten. Maar het leven gaat ook dan door. Bepaalde zekerheden blijk je eigenlijk niet nodig te hebben. De schuldvraag – hoe je in de situatie terechtkomt – is niet interessant. De mogelijkheden ervan wel. Ik herken bijna altijd één thema als iemand een slechte tijd doormaakt: ergens onderweg ben je weggelopen van jezelf, je lichaam, je behoeftes en wensen. Je zou juist in slechte tijden, met behoud van liefde voor jezelf, vragen kunnen stellen over jezelf en je situatie. Slechte tijden zijn alleen slecht als je voor dat ravijn blijft staan. Waag die sprong erin! Dan kun je er aan de overkant weer uitklimmen. Wat zijn de mogelijkheden die je vanuit jouw situatie wél hebt, vanuit dat slechte huwelijk, of vanuit dat ontslag? Er is vaak meer over dan je denkt. In mijn werk zie je achteraf, als zo’n proces is afgerond, hoe mensen na een zogenaamd slechte periode veranderd zijn. Ze nemen nieuwe stappen, maken lang uitgestelde keuzes of zijn op een andere manier gegroeid. Je hebt beter leren leven. Al was dat via pijn en verdriet, zo’n eindresultaat is bemoedigend. En ben je er eenmaal uit, dan zou ik zeggen: vier het! Geef een groot feest!’

Wereldwijde wijsheden over slechte tijden (je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar denk er eens over!):
‘Als je kunt kiezen uit de makkelijke of de moeilijke weg, kies dan de moeilijke.’
‘Soms moet je langzamer gaan vóór je weer op snelheid kunt komen.’
‘Het is moeilijk het bos te zien als je in een boom zit.’
‘Ervaring is de belangrijkste, maar ook de strengste leraar.’
‘We hebben de stimulans van constante verandering nodig om het leven in staat te stellen het beste resultaat met ons te bereiken.’
‘Er zijn altijd mensen die meer hebben dan jij – óf minder.’
‘Falen en succes zijn twee zijden van dezelfde munt.’
‘Nederlagen bestaan niet, alleen hindernissen.’
‘Bedenk: elk leven, ook het jouwe, is een zegening.’
‘Het is niet te voorkomen dat vogels van droefheid landen op onze schouders, maar wel dat ze nesten bouwen in ons haar.’
Aanvullende bron: Road Signs On Life’s Journey van Jan Yager, bijvoorbeeld via amazon.com

Dit is een bewerking van een hoofdstuk uit mijn boek Mijn geluk maak ik zelf wel, uitgeverij Unieboek/Spectrum (inmiddels uitverkocht)