Onlangs las ik een citaat uit de Volkskrant, van psychoanalyticus Paul Verhaeghe: “Dat zoveel mensen vandaag de dag ongelukkig zijn, heeft veel te maken met de hedendaagse maatschappij. Want daaraan ontlenen we onze identiteit.” En de dag ervoor las ik in een luxe geschenkblad van cosmeticafabrikant Rituals: “Ook jij kunt het leven van je dromen leiden (…) zet je wensen op een rijtje en doe wat je kunt om ze uit te laten komen.” Met daarbij ook nog een citaat van de Amerikaanse geluksgoeroe Tony Robbins: “We can change our lives. We can do, have, and be exactly what we wish.”

“We kunnen helemaal doen, hebben en worden wat we willen”
Even kijken hoor. Ik kan dus alles doen om mezelf een droomleven te bezorgen, dat is een haalbare kaart. Zegt stem één. Ik kan niet in mijn eentje een droomleven realiseren, sterker nog, de maatschappij heeft een beslissende stem in hoe ik me voel. Zegt stem twee. Ziedaar de twee stromingen die we in onze huidige samenleving tegen elkaar in zien klotsen. Met dit verschil, dat ‘ik maak mijn eigen droomleven’ zolangzamerhand óver de wat-jij-doet-bepaalt-lang-niet-alles’stroming heenklotst. Ik heb weleens gezocht naar een gezicht dat niet lachte, in het maandblad Libelle. Ik vond er niet één. Ooit schreef ik het boek ‘Mijn geluk maak ik zelf wel.’ Dat was bedoeld als een pleidooi voor vrouwen om hun geluk niet uit te leveren aan een ander, niet in de mythe te trappen dat je een ander – met name een echtgenoot of vriend – nodig hebt om gelukkig te zijn. Maar ik kreeg hier en daar een tegenstem van iemand die terecht zei: “Je eigen geluk maken kan niet, er is heel wat anders dat speelt.”

Wie niet gelukkig is, is af
Ja, ik zou dat boek nu anders genoemd hebben. Want ik ben het daar helemaal mee eens en ik wil geen deel hebben aan de krampachtige illusie die momenteel rondwaart, dat we ons geluk inderdaad 100% zelf maken en dat er dus met ons iets mis is als dat niet gebeurt. Let wel, er is niets mis met het nastreven van doelen. Als je weigert een cocon te spinnen als rups, word je nooit een vlinder. Maar wat als er geen waardering is voor wat je doet, van jezelf noch van de omgeving, tenzij je bij Jeroen Pauw of Ivo Niehe komt te zitten of in de Fortune 100 voorkomt? Wat als het enige succes is, dat je qua geld, geluk, uiterlijk of roem zogenaamd boven iedereen uitsteekt?

Soms is het leven een zware steen
Deze maatschappelijke boodschap veroorzaakt steeds meer vervreemding bij mensen, vooral bij jonge mensen die het minst van iedereen vanuit de vroegere religie en meer bedachtzame cultuur meekregen dat niet alles geluk en genieten is, dat het leven regelmatig iets is dat je meezeult als een zware steen, dat genen, biologie, opvoeding en omstandigheden ons minstens zo sterk vormen als wij zelf dat kunnen doen. Want zelfs onze spiritualiteit is gegijzeld door het ik-denken en de eis dat wat we ook doen, meer geluk brengt. Dat werd gemeengoed ten tijde van het boek The Secret, dat ons een Ferrari en ‘droomhuis’ voorspiegelde via onze eigen gedachtensturing. Ik ben ervan overtuigd dat de groeiende aantallen jonge mensen met psychische aandoeningen zoals angsten, depressie en overspannenheid minstens deels in die situatie zijn beland door de bloedarmoedige obsessie met geluk én met het albepalende ikje in onze maatschappij.

Commercie, commercie
Er zijn veel partijen die belang hebben bij de pogingen om ons geluk en onze eigenwaarde letterlijk om onze hals te hangen in de vorm van een Gucci-sjaal, of in onze hand te houden in de vorm van de nieuwste IPhone. In een tijd van econocratie, het vertalen van alles en iedereen in geldwaarde, hebben we zelfs een regering die meent dat alles goed komt als het met de economie maar goed gaat. Op een lokaal partijcongres van de VVD werd ooit een prominent gevraagd: “Dit congres gaat over normen en waarden. Wat vindt u daarvan?” “Best lastig,” was het antwoord, “want vanouds hebben wij daar als VVD niet zo veel mee, met dat onderwerp.” En dat is dan onze grootste partij in de eerste decennia van dit millennium. Dankzij Facebook en Instagram willen alle dubbeltjes ter wereld, in de woorden van millennials-psycholoog Thijs Launspach, niet een kwartje worden – maar een Euro. Anders zijn we mislukt. De dunste, de mooiste, de rijkste, de gelukkigste – vooral in dat laatste, het geluk als statussymbool, zit het venijn. Politiek, bedrijfsleven, de virtual world van de sociale media; allemaal spinnen ze er garen bij als we constant op jacht zijn naar de hoofdprijs en stemmen, de portemonnee trekken of om vijf uur opstaan om naar de Nederlandse variant van The City te trekken voor een baan die onze ambities nooit eens helemaal kan betalen.

Meditatie en rust
“Ik zou niet weten hoe ik het vol moest houden als ik niet zou mediteren,” zei tv-fenomeen Erica Terpstra ooit over haar drukke leven destijds. Daarmee ben ik het helemaal eens. Mijn droom is niet alleen dat we eindelijk eens echt gaan kijken op welke normen en waarden onze maatschappij feitelijk drijft, een mooie oproep die ik onlangs zag staan in het voorwoord van het blad Volzin. Mijn droom is ook dat wij de rust terugpakken, het heilzame niets, het niet-streven, niet-bewegen, niet-bereiken. Nietsdoen, lanterfanten, de natuur volop beleven zonder als een giraffe met omlaag gerichte blik mee te deinen op de signalen van het mobieltje in onze hand, of zelfs – doe eens gek – mediteren in welke vorm dan ook. Niet al die input van buitenaf is de ware leidraad voor een goed leven. Alle vervreemding komt tot abrupte stilstand als we een pauze nemen van die input. Vervreemding komt van buitenaf, omdat wie we zijn en wat we eigenlijk ten diepste nodig hebben steeds minder overeenkomt met wat die buitenwereld ons allemaal vertelt. Er is maar een medicijn tegen die vervreemding, en dat is de stilte opzoeken in onszelf of in onze omgeving, of allebei. Daar ligt, ik noem het goddelijke genade maar daar mag iedereen het hare of zijne van denken, een essentie die alle puzzelstukjes van een verward leven en een daardoor verwarde geest weer op hun plek laat vallen. Een einde aan de vervreemding, al is het maar even. Weten dat dat binnen bereik is als je het nodig hebt. Ik wens het iedereen toe.

Wie wil beginnen met mediteren, vindt dat begin vast en zeker in het toegankelijke en zeer leesbare boek van Davidji, De geheimen van meditatie