Drama queen! Als je soms weleens uit je slof schiet of een grootse statement maakt, of bij hoog oplopende emoties grenzen uit het oog verliest, heb je dat verwijt vast weleens gehoord. Maar soms is dramatisch gedrag meer dan een opwelling. We horen de term nog niet zo heel vaak, maar het is toch echt een psychisch probleem: de Theatrale Persoonlijkheidsstoornis (TPS).
“Ik snap echt niet wat ik fout heb gedaan,” zegt een vriendin van mij onlangs verbaasd over een vriendschap die onder druk stond. “Ze is blijkbaar woedend omdat ik haar gevoelens heb gekwetst, maar het is een misverstand. En ik kan dat niet aan haar verstand gepeuterd krijgen.” Het spijt me voor mijn vriendin, maar het verhaal over die vriendschap heb ik al langer meegekregen en het is nu wel duidelijk: er is altijd iets aan de hand, rust in de tent is zeer tijdelijk en kleinigheden worden opgeblazen tot grote proporties. Wat blijkt? Haar vriendin heeft waarschijnlijk kenmerken van de zogenaamde Theatrale Persoonlijkheidsstoornis. De wat?
Reality TV
Eigenlijk lijkt TPS wel een beetje, of zelfs nogal sterk, op reality tv. Mensen die praten op hoge toon, theatrale grote gebaren maken, hun verdriet of blijdschap laten vergezellen van ophef en fanfare, vandaag van iemand houden en diegene morgen tot op het bot afbranden. Drama! Verbaal of lichamelijk geweld! Politie-ingrijpen zelfs! Over zulk gedrag wordt minachtend gedaan, onaardig, lacherig. Ergens logisch. De theatrale persoonlijkheid is een stoorzender, iemand die als een olifant door de porseleinkast gaat en daar ook anderen van beschuldigt. Toch kan er veel meer aan de hand zijn dan het feit dat iemand een lesje ‘sociaal doen’ nodig heeft. Misschien heeft de ander namelijk een psychische aandoening, de Theatrale Persoonlijkheidsstoornis.
Destructieve relaties
Vedisch psycholoog Jan Storms schreef het boek Destructieve relaties op de schop. Hij geeft workshops en consulten over persoonlijkheidsstoornissen. Hij adviseert mensen die eraan lijden maar ook familieleden, vrienden en partners. Storms: “Mensen met TPS vertonen heftige emoties waarmee ze aandacht naar zich toe halen. Deze emoties zijn echter gespeeld, onecht en niet méér dan uiterlijk vertoon. Maar wanneer je niet doorhebt dat het toneelspel bedoeld is om effect te sorteren, kun je meegesleept worden.” Zoiets merkte ik ook aan mijn bovengenoemde vriendin. Zij putte zich uit in verklaringen, werd zelf boos van frustratie, en hield zich bezig met gepieker over dat rare gedrag van de ander. Zonder enig idee te hebben dat haar vriendin wellicht niet bevattelijk was voor haar pogingen, niet tot rede te brengen was! Zij is niet de enige. Jan: “TPS is een weinig bekende stoornis. Volgens Amerikaanse schattingen komt het ook maar voor bij 2% van de bevolking. Ook is het moeilijk herkenbaar. Het gaat regelmatig gepaard met andere stoornissen zoals borderline of narcisme. Bovendien kunnen mensen die eraan lijden, het vaak goed verhullen.”
Niet één enkel etiket
Belangrijk om te weten is, dat één etiket onmogelijk op de stoornis valt te plakken. Jan Storms: “Er bestaan extreme en minder extreme vormen. Iemand kan aan de lopende band heftige scènes maken, zenuwtoevallen simuleren en de omgeving continu in de gordijnen jagen. Maar TPS kan ook alleen in crisissituaties opspelen. Bijvoorbeeld bij stress, rechtszaken of diep persoonlijk leed. Iemand met TPS kan zich op een begrafenis zo laten gaan, dat het lijkt of diegene zelf ter plekke zal overlijden. Schade aan zichzelf of de ander telt niet. Er is maar één prioriteit: de hoofdrol. Liefst een glansrol, of juist een slachtofferrol.” Gaat er toch een belletje bij je rinkelen en vraag je je af of iemand in je omgeving TPS heeft, hoe kun je dan aanwijzingen zoeken? Storms: “De uitingsvorm van TPS varieert. Vrouwen lijken vaker hevig te pronken met hun uiterlijk of partner, mannen met hun status of geld. Maar in beide gevallen zie je dat mensen provoceren, of ongepaste seksuele avances maken. Daarbij kunnen alle grenzen verdwijnen. Bij ernstige TPS kan het feitelijk om een vorm van krankzinnigheid gaan.”