Waar zit toch mijn innerlijke Mrs. Sunshine? Die vrouw die gedreven door energie en optimisme, in staat was een indrukwekkende journalistieke carriere te combineren met het publiceren van een boek, het aanhouden van een bloeiend sociaal leven, een relatie en een batterij hobbies van yoga tot tangodansen? Ze is blijkbaar ergens verdwenen tussen de midlife crisis en de overgang. Maar wat nu?
De journalistiek is niet meer wat het was. Als het even stilvalt, moet je de boer op en ideeen aandragen bij redacties. Geen zin, geen puf, geen energie. Voor je sociale leven geldt ongeveer hetzelfde. We (?) hebben het allemaal druk, dus vereist een afspraak maken wederzijds forse inspanningen en doorzettingsvermogen. Nou, al in geen weken een kip gezien die geen bloedverwant was. Yoga, dansen…. houd op, ik moet er dagelijks al op uit met de hond. En trouwens, wat heeft het allemaal voor zin? Of ik nou twintig jaar werkervaring optel en het bijltje erbij neergooi of dertig, wat maakt dat uit? Of ik me nou inspan om mensen te zien of niet, wat is het verschil in het grote plan der dingen? Alles en iedereen verdwijnt vanzelf als je maar lang genoeg wacht.
Hallo, Mrs Sunshine?
Niet beschikbaar. Het mag duidelijk zijn, ik ben weer eens mezelf niet. Gelukkig is er één ding waar ik meestal nog wel wat animo voor kan opbrengen. Namelijk het zoeken naar een of ander antwoord. Waarom voel ik me zo blah? Waarom doe ik niet vrolijk mee met al die leeftijdgenoten die, halverwege hun leven en al, jongleren met drukke banen en echtgenoten en hobbies en sociale banden alsof het niets is? Omdat die medevrouwen waarschijnlijk de schijn ophouden en niet de hele waarheid vertellen of laten zien, vertelt mij een column van een perimenopausale medejournalist in de Huffington Post. Omdat ik in de overgang zit, vertelt mij mijn speurtocht naar wetenschappelijke onderzoeken en andere informatie. Als eerste heb je de biologische factor. Mijn oestrogeen schommelt heftig, net als dat van jou waarschijnlijk doet als je ook in de overgang zit. Denkelijk omdat wij vrouwen zijn is er nog weinig onderzoek gedaan naar het hoe en waarom, maar oestrogeen en de zogenaamde neurotransmitter serotonine staan met elkaar in verband. En dat serotonine heeft weer invloed op je stemming en emoties. Dat is een belangrijke biologische reden. Maar er is meer. Je psyche en sociale factoren hebben er ook veel mee te maken.
Veel vaker depressies
Eén op de vijf vrouwen krijgt tijdens de overgang een depressie, volgens cijfers. Je kans op een depressie verdubbelt. Let wel, we hebben het dan niet over een dip of een sombere periode, maar over de ernstigere medische aandoening die inhoudt dat je een lange periode geestelijk en lichamelijk diepgaande klachten hebt. Een ander onderzoek volgde negen jaar lang vrouwen uit een willekeurige groep tussen de 36 en 44 jaar. De vrouwen uit de groep die in die tijd in de overgang raakten, hadden twee keer zo vaak klinisch significante depressieve symptomen. Wat vergroot de kans op een depressie? Niet alleen heftige hormonale schommelingen. Ook als je eerder depressief bent geweest, loop je kans op herhaling tijdens de overgang. Daarnaast is er een rol voor factoren als gebrek aan steun in je omgeving, negatieve gevoelens over de overgang en ouder worden, stress en een sombere neiging in je karakter.
Midlife en overgang
Een factor die veel aandacht krijgt in de media en de wetenschap, is een negatief gevoel over ouder worden en de overgang. Daartegenover staat een zwaar onderbelichte factor. Namelijk, de periode waarin de overgang valt. Dat is de periode waarin ook midlife worstelingen kunnen opduiken. Het is moeilijk te bepalen waar de overgang begint en een midlife crisis ophoudt, en andersom. De overgang kan je doen beseffen dat er een aantal dingen voorbij zijn, zo stopt je menstruatie en dus je kans om voor het eerst of opnieuw moeder te worden. Maar ook het verlies aan energie, de krakende botten en stijfheid bij het opstaan en de aanblik van een gezicht en lijf die duidelijk aan jeugd en strakheid verliezen, laten zien dat de droom beperkte houdbaarheid heeft gekregen. Ikzelf vind het nog steeds een forse dreun opleveren. Terwijl ik niet keek, ben ik naar bed gegaan als relatief jonge vrouw en opgestaan als begin-vijftiger. Al ben ik dankbaar dat mijn relatie liefdevol is, ik herinner me maar al te goed de dromen van passie die ik als zeventienjarige had – en eerlijk gezegd ook als veertiger. Ik vind mijn journalistieke carrière nog altijd geweldig, maar ik had ooit gedroomd inmiddels minstens tien boeken op mijn naam te hebben, met zeker een bestseller hier en daar.
Een beetje mindfulness, dan maar
Wat nu? Mrs Sunshine is blijkbaar verdwenen, ergens tussen de midlife crisis en de overgang. En ik heb de fysieke noch de geestelijke energie om daar op dit moment iets aan te doen. Bovendien ben ik me te sterk bewust van de vergankelijkheid van al die zandkastelen die je opbouwt. Als ik niemand bel, bel en nog eens bel, dan verzanden allerlei zakelijke en sociale contacten vanzelf. Blijkbaar ben ik niet zo onmisbaar als ik dacht. Dat wil ik liever nu aangaan dan wanneer ik zeventig ben, even afgezien van de vraag of ik een keuze heb. Dan krijg je namelijk wat mysticus Richard Rohr noemt ‘Verlichting terwijl je in de loop van het geweer kijkt.’ Ik ben nooit zo’n watje geweest als het gaat om de confrontatie. Dus kom op, we kijken eens diep in de krater die in je leven geslagen wordt wanneer je niet hyperdruk druk druk van punt a naar vriendin b naar event c rent, wanneer je geloof in de zin van al die dingen het heeft laten afweten, wanneer een of andere mix van overgangshormonen en midlife-gedachtespinsels je het pad naar zelfinzicht opdrijft. Een beetje mindfulness, dan maar.
De medische wetenschap: stop er maar weer een pil in, mevrouw
Er zijn beslist goede medici. En goede medisch onderzoekers. Maar voorlopig viert het cliché nog hoogtij bij heel wat van onze medische hulptroepen. Als het gaat om de overgang en depressieve klachten, is het advies doorgaans om aan de hormonen te gaan. Jeweetwel, die dingen die vanouds allerlei bijwerkingen vertonen en bij het staken van de behandeling ook ophouden je te helpen. Bovendien is er nog heel weinig besef van het midlife-element in de overgang. In een maatschappij die vrouwen vooral ziet als seksueel en moederlijk wezen, moet het immers wel zo zijn dat de overgang vooral depressief maakt omdat we beseffen dat we naar maatschappelijke standaarden minder aantrekkelijk worden bij het verouderen, en omdat we in het baren van kinderen onze ware bestemming vonden? Nou, zo zit het dus niet. De ervaringen van vele vrouwen laten zien dat er een heleboel factoren een rol spelen bij depressieve gevoelens tijdens de overgang, een kluwen aan psychische, sociale en fysieke processen die vragen om een veel meer genuanceerde benadering. Bovendien niet een situatie die we zonder verder kijken proberen op te lossen met een pil, maar een situatie die vraagt om zelfonderzoek, aanpassing aan wat is én werken met wat er is. Daarnaast is er nog een heel belangrijk onderbelicht medisch feit: na de overgang vermindert de kans op een depressie weer, net als alle andere symptomen met wat geluk spontaan wegebben of zelfs verdwijnen.
Kom hond, we gaan beschouwen
Kom maar hond, we gaan in het bos wandelen zoals elke dag. Nee, niet zoals elke dag. Bij iedere stap die ik zet, beschouw ik wat ik denk en voel. Ik denk en voel nogal wat, maar – gelukkig is het niet voor het eerst dat ik meditatief wandel – het lukt me wonderwel om die stap terug te doen en gewoon eens te kijken wat zich in mij allemaal rondwoelt en draait en wentelt. Verdriet om alle illusies die je in je jeugd hebt, en die je eigenlijk niet wilt missen. Afkeer van een wereld waarin het allemaal om prestaties draait en waarin zelfs spirituele leraren worden aangekondigd door het aantal bestsellers dat ze hebben geschreven, te vermelden (ik zie ineens voor me hoe lastig het zou zijn geweest om Jezus Christus op zo’n manier te introduceren bij zijn TedTalk). Vermoeidheid omdat ik vannacht weer zo slecht geslapen heb. Nostalgie naar de van jeugdige schoonheid bijna opgloeiende vrouw die ik ooit was. Maar dan, al beschouwend…. komt daar een dieper gevoel op, een essentie die bestaat uit berusting, besef van de vergankelijkheid van al die dingen, acceptatie, verwondering over de geestelijke schatten die je opdiept als je oprecht naar binnen kijkt en in nederigheid aanvaardt wat je bent, wie je bent, hoe je bent. Al is het voor de duur van de wandeling met hond.
Deel twee van je leven
Diezelfde Richard Rohr heeft eens gezegd, dat het leven uit twee delen bestaat. In het eerste deel maak je jezelf waar in de omgeving, je versterkt je ik, vooral met behulp van definities, materiele bewijsstukken van je waarde, carrierestappen en uiterlijkheden. Je bent ergens in de veertig of vijftig als je aan deel twee begint, tenminste, in theorie. Want in onze met jeugd geobsedeerde cultuur is het heel gewoon om alleen deel 1 als geldig te zien. Deel twee is immers een koerswijziging van buiten naar binnen. Je leert uiterlijkheden te zien als vluchtig en eigenlijk van weinig duurzame betekenis. Je gaat je innerlijke schatten ontdekken en koesteren. Inclusief de maatschappelijk weinig populaire waarden van nuances zien, acceptatie, nederigheid tegenover het leven en wat het nu eenmaal doet. Mijn conclusie is, dat de combinatie van de midlife fase van ons leven en de overgang niet in je oor fluistert dat je dat pad op moet, maar desnoods buldert. Ik zou maar luisteren, als dat ook jou gebeurt. Ik doe het ook. En al is het geen gemakkelijk pad, je plukt onmisbare vruchten.